Βασιλόπιτα

Είδος πίτας που ετοιμάζεται παραμονές Πρωτοχρονιάς και κόβεται-μοιάζεται αφού αλλάξει ο χρόνος. Σήμερα η βασιλόπιτα παρασκευάζεται απο αλεύρι, αυγά, ζάχαρη και γάλα, είναι αφράτη, φουσκωτή και γλυκιά. Σε άλλα μέρη της Ελλάδος μπορεί να περιέχει μπαχαρικά και να είναι είδος τυρόπιτας. Το βασικό γνώρισμα της γλυκιάς ή αλμυρής βασιλόπιτας είναι το ότι στο εσωτερικό της τοποθετείται ένα νόμισμα - το λεγόμενο Κωνσταντινάτο - για το καλό.

Ιστορία

Το έθιμο της βασιλόπιτας ξεκίνησε στην αρχαιότητα όταν οι πρόγονοί μας ετοίμαζαν ειδικούς άρτους σαν προσφορές πρός του θεούς. Ανάγεται στη ρωμαίκά Σατουρνάλια που ήταν αγροτικές γιορτές για τον εορτασμό της νέας χρονιάς. Ενα απο τα έθιμα ήταν και η ανάδειξη με κλήρο (ένα φασόλι) του "βασιλιά των Σατουρναλίων" άτομο που μπορεί να ήταν απο πολίτης έως δούλος. Ο τίτλος του "βασιλιά" του έδινε δόξα, τιμές και απεριόριστες ελευθερίες. Η ορθόδοξη εκκλησία απλά συμπεριέλαβε το έθιμο της βασιλόπιτας αντικαθιστώντας το φασόλι με το νόμισμα και δίνοντας άλλη υπόσταση στο τυχερό της νέας χρονιάς.

Στους νεώτερους χρόνους γλυκές βασιλόπιτες έστιαχναν στα αστικά κέντρα, αλλά και σε αρκετές αγροτικές περιοχές της Ελλάδος. Η κάθε νοικοκυρά συνηθιζε να διακοσμεί τη βασιλόπιτα είτε με "γράμματα" δλδ στολίδια απο ζυμάρι που το καθένα αντιστοιχούσε σε μία ευχή. Ετσι η γυναίκα του αγρότη έφτιαχνε στη πίτα ζυμαράκια σαν στάχυα, ζώα, το αλέτρι κλπ, ώστε να τα ευλογεί ο Αη Βασίλης και να δώσει πλούσια σοδειά. Αντίστοιχα η γυναίκα του βοσκού "έγραφε" στη βασιλόπιτα σχέδια σαν πρόβατα, καρδάρες, η γυναίκα του αμπελουργού, σταφύλια, πατητήρια, βαρέλια κλπ.
Στα Χανιά της Κρήτης, έφτιαχναν τη πίτα με λάδι, αλεύρι, ζάχαρη και μυρωδικά. Η νοικοκυρά πρίν τη βάλει στο φούρνο σχεδίαζε πάνω στην επιφάνειά της πλουμίδια, με ένα πιρούνι για να εξορκίσουν το κακό μάτι
Στη Δ. Μακεδονία και Θράκη, η βασιλόπιτα ήταν για τον πατέρα της οικογένειας ένας τρόπος για να μοιράσει το βιός του στους γιούς του αφήνοντας στη τύχη το τι θα πάρει ο καθένας. Τα κομμάτια αυτά ονομάζονταν "φιλιά", γιατί σε όποιου γιού το φιλί περιείχε και το νόμισμα, αυτός θα έπαιρνε το σπίτι. Τα πλουμίδια στη βασιλόπιτα΄είχαν διαφορετική σημασία, έτσι το σχήμα "φασόλι" σήμαινε ότι θα έπαιρνε το ποτιστικό χωράφι, το σχέδιο "αχυρο" σήμαινε το ξηρικό χωράφι, η "κληματόβεργα" το αμπέλι, το "αχυρο" τα ζωντανά κλπ. Η κοπή της βασιλόπιτας είχε και κάποια ιεροτελεστία. Ο νοικοκύρης του σπιτιού τη γύριζε τρείς φορές στο όνομα της Αγίας Τριάδας, μετά με το μαχαίρι έκανε τρείς φορές το σχήμα του Σταυρού για να κόβεται η κακογλωσσιά και την ώρα που έμπαινε ο νέος χρόνος, την έκοβε, δίνοντας το πρώτο κομμάτι στον Αη Βασίλη. Μετά έκοβε κομμάτια για τους Αγίους, τα ζωντανα, τα χτήματα, τ' αμπέλια ακόμη και για τις βάρκες, μετά για τους παπούδες, τους μεγαλύτερους και τέλος για τα παιδιά. Το βράδυ τάϊζε τη πίτα που τους αναλογούσε στα ζωντανά και σκόρπαγε τριμμένη βασιλόπιτα στα χτήματά του, ακόμη και στις βάρκες.
Στη Κάρπαθο και στη Σκύρο, η νοικοκυρά έπλαθε ξεχωριστή πίτα για τα ζώα τους, την οποία ονόμαζαν "βουόπιτα"'η "βοδόκλουρα" και αφού την έτριβαν τους την τάϊζαν τη Πρωτοχρονιά. Σε άλλα μέρη, έπλαθαν και πίτα για τον τσομπάνο που αντί για νόμισμα είχε ένα κλαράκι δένδρου μέσα. Το κομμάτι που είχε το κλαράκι, το τάιζαν στα ζωντανά.
Η Μικρασιάτικη βασιλόπιτα ήταν η πιο εντυπωσιακή απο πλευράς εμφάνισης και γεύσης. Εμοιαζε με μεγάλο μπισκότο στολισμένο με το δικέφαλο αετό στη μέση, για να θυμίζει το πόθο για την ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Η βασιλόπιτα της Κωνσταντινούπολης ήταν γλυκιά, αρωματισμένη με πολλά μπαχαρικά, φουσκωτή και στη μέση είχε ένα μεγάλο Β, το αρχικό γράμμα του Αη- Βασίλη καθώς και το αρχικό του ονόματος του νοικοκύρη και γύρω-γύρω σχέδια με ζυμάρι που έμοιαζαν με πουλιά με ανοιγμένα φτερά.

Η παραδοσιακή πρωτοχρονιάτικη πίτα ήταν αλμυρή, με φύλλα και κύριο συστατικό γέμισης το κρέας. Δεν υπήρχαν περιθώρια για διακόσμηση πάνω στα φύλλα τα οποία ονόμαζαν "πέταρα". Εκεί οι ευχές και οι συμβολισμοί λέγονταν "σημάδια" τα οποία έκρυβε η νοικοκυρά στη βάση της πέρα απο το νόμισμα που το έβαζε μέσα. Στην Ηπειρο έφτιαχναν βασιλόπιτα με κοτόπουλο, αρνίσιο κιμά, κομμάτια χοιρινού μαζί με τραχανά, πράσα και αυγά. Ανάλογα με τον αριθμό των μελών της οικογένειας έμπαιναν τα "σημάδια", ένα μικρό ξυλάκι για την υγεία των αγωγιατών, άχυρο για τον γεωργό, κουκουνάρι για τον ξυλοκόπο, φυλλαράκι για τον τσομπάνο, σταυρουδάκι για το καλό του σπιτιού κλπ.

Τέλος στη Σιάτιστα έκαναν δύο βασιλόπιτες, μία γλυκιά και μία αλμυρή. Τη γλυκιά την έκοβαν τα μεσάνυχτα, κατά την αλλαγή του χρόνου για να τους φέρει γλυκές μέρες. Την αλμυρή, που περιείχε το ασημένιο νόμισμα που το έλεγαν "δώρο", την έκοβαν μετά το τραπέζι της Πρωτοχρονιάς και ο τυχερός με το νόμισμα, άναβε λαμπάδα για το καλό όλης της οικογένειας.